Stok tussen de spaken

Dietrich Bonhoeffer is bekend geworden omdat hij niet alleen bij het verzet tegen Hitler betrokken raakte, maar ook een gedreven theoloog was. Het is bijzonder, hoeveel er van en over hem bewaard gebleven is, waardoor zijn leven en werk goed na te volgen zijn en vandaag nog velen inspireren.

Arthur Alderliesten heeft een reisgids geschreven: “Wandelen door Bonhoeffers gedachtegoed; routes door Berlijn”. Het Nederlands Dagblad van vrijdag 21 augustus heeft hier royaal aandacht aan besteed.

De zolderkamer van het Bonhoeffer-huis: de woning aan de Marienburger Allee in Berlijn, die de ouders Bonhoeffer in 1935 betrokken. In dit huis werden tussen de muziekavonden door gesprekken gevoerd over het verzet en in spanning afgewacht of de aanslagen op Hitler zouden slagen. De voetstappen van de Gestapo-medewerkers, die Dietrich op 5 april 1943 ophalen om hem voorgoed zijn vrijheid op aarde te ontnemen, zijn hier als het ware nog te horen. Op deze zolderkamer staat het bureau waaraan Dietrich zijn Ethik geschreven heeft.

Een bezoek aan Berlijn verdiept deze kennis en geeft de mogelijkheid de Matthäuskirche te bezoeken waar hij als predikant bevestigd is en waar in een kleine tentoonstelling het originele gymnasiumrapport uit 1921 ligt, en ook zijn bekende gedicht ‘Wie ben ik?’ dat hij in de gevangenis geschreven heeft.

Je kunt ook langs het pand van de voormalige Rijkskrijgsraad gaan, waar Bonhoeffer direct na zijn arrestatie in 1943 verhoord werd, of de gedenksteen op de begraafplaats zien, waar hij te midden van andere Berlijners wordt herdacht.

Bonhoeffer zou niet graag als held gezien willen worden.

‘De laatste vraag is niet: hoe verlaat ik als held het toneel, maar hoe zal de volgende generatie verder leven?’, schrijft hij bij de jaarwisseling van 1942 en 1943.

Daarbij lijkt me als kerngedachte bij Bonhoeffer te passen: kracht krijgen om, zoals Bonhoeffer dit zelf heeft gezegd, niet alleen hen die onder de wielen van het nazisme vernield werden te verzorgen, maar om ook een stok tussen de spaken te steken.

Kracht krijgen. Waar vandaan? Vanuit den hoge, uit de bron van Gods Woord en het werk van Gods Geest.

Verzorgen van mensen die de dupe zijn van onrecht.

(Denk aan vluchtelingen die Europa in willen: het omgaan met deze nood is het grootste vraagstuk van vandaag, zegt Angela Merkel, groter dan het Griekse vraagstuk.)

Een stok steken tussen de spaken van verderfelijke structuren.
Daarmee is het verkeerde niet weg, maar wordt wel gehinderd.

Bonhoeffer blijft met zijn aandacht voor mensen en voor God een verrassend theoloog.

Ds. Wim Scheltens