Zonder godsdienst?

Jeroen Pauw had dinsdag jl. een item in zijn programma met schunnig taalgebruik over bepaalde sexueel getinte wetsteksten uit het Oude Testament. Zonder nuance werd er een hard oordeel uitgesproken over een wrede god, die zo iets aan zijn mensen voorhoudt. Pauw verzuchtte: ‘zonder godsdienst zou het in de wereld beter toegaan’. Ik raad Jeroen Pauw aan om eens naar de tentoonstelling te gaan die momenteel in de Nieuwe kerk te Amsterdam is.

Keizer Constantijn

Want tot 7 februari 2016 is daar de tentoonstelling ‘Rome. De droom van keizer Constantijn.‘ De kerk herbergt zeldzaam erfgoed dat nog niet eerder in Nederland te zien is geweest. Zo komt het beroemde vierde-eeuwse marmeren beeld van de Goede Herder, topstuk uit de Vaticaanse Musea, naar Amsterdam.

.   

Beeldje (marmer) van een schaapdragende Goede Herder, Rome 4de eeuw

Keizer Constantijn (ca. 273 – 337)

In 312 had keizer Constantijn een droom, waarin hem de overwinning op zijn rivaal Maxentius werd aangekondigd, als hij openlijk zijn steun betuigde aan de christelijke god. Zo geschiedde: op het keizerlijke vaandel verscheen het Christogram, waarna hij zijn rivaal versloeg bij de Milvische Brug nabij Rome. Maxentius verdronk in de Tiber. Zo zijn de christenen Constantijn gaan zien als een van hen! In opdracht van Constantijn verrezen al binnen enkele jaren monumentale kerken.

Een heel bijzondere bruikleen komt uit de St.-Pieter zelf: Constantijns moeder Helena. ‘Het visioen van de Heilige Helena’ is een schilderij van de Italiaanse kunstschilder Paolo Caliari (1528–1588).

Het visioen van de Heilige Helena is een schilderij van de Italiaanse kunstschilder Paolo Caliari

Liefde voor de ‘heilige plekken’

De moeder Helena had een voorliefde voor ‘heilige plekken’. Ze reisde naar Jeruzalem en Bethlehem. In overleg met de plaatselijke kerken en bisschoppen liet ze kerken bouwen, zoals de Geboortekerk in Bethlehem en de Heilige Grafkerk in Jeruzalem. Daar vieren verschillende kerkgemeenschappen hun diensten en daar lopen nu nog duizenden mensen van overal vandaan in en uit.

Constantijn zat concilie voor.

De onenigheid over wie Jezus nu ten diepste is, zat Constantijn dwars. Hij riep een concilie bijeen. En hij leidde dat concilie. Van Nicea (325). Keizer Constantijn is beschreven door bisschop Eusebius van Caesarea, de hoofdbisschop uit het heilige land (Caesarea ligt aan de kust ten zuiden van Haifa in Israël). Deze Eusebius heeft een belangrijke kerkgeschiedenis geschreven over de eerste eeuwen kerk. Dat boek over Keizer Constantijn is nu beschikbaar in het Nederlands. En dat is in de Nieuwe Kerk te koop*. Interessante lectuur uit het begin van de kerkgeschiedenis! Eusebius en Constantijn kennen elkaar van ontmoetingen en vooral ook via de het concilie van Nicea, waar de keizer als voorzitter de samenroeper van is geweest.

Christelijke barmhartigheid

Nog indrukwekkender is , dat er opeens een nieuw moreel kompas groeide. Er kwam ruimte voor armenzorg, heiligendagen, relikwieën en martelaren.

Ook al werd de antieke cultuur niet direct verlaten, het hele openbare leven in Rome raakte binnen enkele decennia doordrongen van het christendom en zijn uitingen. Een revolutie met immense invloed op de mondiale godsdienst en cultuur door de eeuwen heen.

Naast alle kritiek die er vandaag de dag op het christelijk geloof en de kerk te horen is, kun je ook stellen, dat via de christelijke godsdienst de sociale kant van het leven in beeld is gekomen.

Je kunt rustig stellen, dat de gezondheidszorg via de eenvoudige toewijding van kloosterzusters is uitgegroeid tot een hoog ontwikkeld zorgbouwwerk.

Zo’n moreel kompas van zorgzaamheid en toewijding past in alle tijden, ook onze tijd met eenzaamheid, verscherping in verhoudingen en oorlogsvluchtelingen. Wat ze op de tv ook uitkramen!

* Keizer Constantijn, Zijn levensbeschrijving door Eusebius van Caesarea, Uitgeverij Verloren, Hilversum 2012

Ds. Wim Scheltens.