Verzet en hulp aan Joden 1940-‘45
Zeventig jaar is het na 5 mei 1945!
Komende dagen staan we daar uitgebreid bij stil.
Het is een voorrecht in vrede en vrijheid te mogen leven. Dat weten we des te sterker na alle rampspoed die in het Midden-Oosten door allerlei terreurbewegingen wordt aangericht.
De mooie kleur Oranje staat in Nederland, sinds 1572 de eerste vrije Statenvergadering in Dordrecht heeft plaatsgevonden, voor de vrijheid van geloof, politieke overtuiging en identiteit. (Deze vrolijke kleur is door IS besmeurd tot de kleur van een doodshemd.)
In nieuwe publicaties over de oorlogstijd is opgevallen, dat de plaats van vrouwen in het verzet onderbelicht is gebleven. Bovendien heeft de ontregeling in het innerlijk van Joodse onderduikers ook lange tijd niet veel aandacht gekregen.
Zo zie je dat na enkele generaties de bezinning op onderbelichte thema’s veel boven water kan krijgen.
De belangrijkste manier om te gedenken is je in te leven in wat het is, om allerlei ontberingen te moeten ondergaan. Welke spanning leefde er onder de mensen wel niet in die afwegingen hoe te handelen?
Villa in Berlijn aan de Wannsee, waar op 20 januari 1942 de Wannseeconferentie werd gehouden met als besluit om alle Joden om te brengen.
Dat de vrijheid van onderwijs werd aangepakt, dat predikanten niet vrij op de preekstoel konden spreken en dat jonge mensen voor de arbeidsdienst in Duitsland werden opgeroepen en dat Joodse mensen afgevoerd werden naar zgn. ’werk-kampen’, die soms vernietigingskampen waren – dat is allemaal reden voor verzet geworden. Onderduiken is het antwoord op de oproep om weggevoerd worden.
Lang niet voor allen. Verzet was uiterst gevaarlijk. Onderduiken was enorm moeilijk, want je moest een andere identiteit aannemen en alles maar gelaten op je af laten komen en vooral ‘dankbaar!’ zijn. Onderduikers opnemen was levensgevaarlijk.
Een organisatie voor bonkaarten, valse persoonsbewijzen, onderduikadressen regelen – een hele ondergrondse sociale hulpverlening kwam tot stand. Met gevaar voor verraad van alle kanten!
De doelstelling van de Wannsee-conferentie was 100% uitroeien van Joden.
In Nederland is 75% van de Joden omgekomen. Dat is een hoog percentage.
Het betekent ook, dat ca. 25 % van de Nederlandse Joden is ondergebracht op een onderduikadres. Daar is heel veel inspanning aan voorafgegaan in alle delen van het land en zeker in Amsterdam, waar de Joodse Nederlanders eerst naar toe gedreven zijn.
Weer: wat een spanning heeft dat opgeroepen in het leven van heel veel mensen.
Verantwoordelijkheid nemen is spanning ervaren.
Wat gedenken wij?
Wij gedenken allerlei mensen, die in de knel zijn gekomen, of van wie hun identiteit is afgenomen, of die losgemaakt zijn van hun familie, of dit alles tegelijk moesten ervaren. Velen van hen zijn de dood in gejaagd door een vuurpeloton, omdat ze mensen hebben geholpen. Veel Joden zijn in gaskamers omgekomen of door lichamelijke uitputting. Veel verzetsmensen zijn in concentratiekampen geplaatst, waar het ‘leven’ schrikbarend slecht was, zeker in verhouding tot de luxe waarin wij leven. Onze hygiëne, medicijnen en voeding staan in schril contrast met het armzalige wat daar was en het vele wat daar ontbrak.
Dat mensen onmenselijk behandeld zijn, dat gedenken wij .
En dat er toch nog gebeden is en gehoopt op God, die het leven spaart zelfs in het uur van onze dood en in de vernedering naar ons omziet. Het is haast niet te geloven.
Ook uit respect voor hen die gevallen zijn en in dit geloof hebben geleefd en zich vanuit dit geloof hebben gegeven, gedenken wij hun leven, hun daden en hun geloof.
Ds. Scheltens
